بلدیه تهران در دوره رضا شاه پهلوی

از دکتر محمد خالقی مقدم _ جامعه شناس شهری

 (بخش دوم)

 بلدیه ایران ، گرچه منشاء پیدایش اش به عصر ناصر الدین شاه قاجار ، بر می گردد ولی تحولات مهم اداری وتشکیلاتی خودش را ،تنها در دوره رضا شاه پهلوی گذرانیده است  واز این رو ، بلدیه شهرهای ایران هم از بلدیه تهران " الگو گیری اداری " کرده وبهمین دلیل ،شناخت عمیق آن بلدیه تهران وبرای هر ایرانی ، ضروری است ، ولیکن امروزه اسناد وتحقیقات بسیار اندکی وراجع به بلدیه تهران وجود دارد،ویا در تاریخ نویسی ایرانیان وجود دارد  ، وعلت آن هم بد بینی عمیقی می باشد که نسبت به رضا شاه وعصر او ودر میان نویسندگان ویا روشنفکران ایرانی می باشد ویا حتی درمیان دانشگاههای ایران وجود دارد وباعث شده است که حتی " تاریخ اداری "  ویا"تاریخ شهرسازی"  و" تاریخ فنی ومهندسی " این دوران ایران هم به فراموشی سپرده شوند  ولذااین نوع از نقصان علمی  نیز ،نه تنها در تحقیقات دانشگاهی  وکتب درسی معاصر ما وجود دارد  وحتی در میان نویسندگان چپ ویا راست ایرانی هم بوجود آمده ویا حتی در آثار نویسندگان داخلی ویانویسندگان خارج از ایران  بوجود آمده  وباعث شده است که از حدود 70 الی 80 اثرتاریخی  مهم که در مورد " تاریخ عصر رضا شاه "  می باشد  ویادر محافل مختلف تدوین شده است  وهمگی صرفا از بعد سیاسی موافق ویا مخالف صرف به اووعصرش نگریسته شوند  و"سایر مسایل اجتماعی عصر او" به فراموشی سپرده شوند  ولذا "ابعاد اداری " ویاحتی "شهرسازی ویا تحولات اجتماعی "این دوران ایران  ندیده گرفته شود  وبهمین دلیل  هم اسناد مهمی مربوط به "بلدیه تهران " ودر همه این نوع از 70 الی 80 اثر تالیفی متعلق به " عصر رضا شاه " دیده نمی شود  وحتی متفکران غربی ویااساتید دانشگاههای غربی هم ودر مورد این نوع از مسایل ایران هم، ساکت هستند  ونظیرکتاب  " رضا شاه وشکل گیری ایران نوین " تالیف استفان کرونین می باشد  ویا کتاب " رضا شاه "تالیف ساتن الول " است ویا کتاب پیتر آوری است ویاکتاب " رضا شاه وبریتانیا " است که مدعی  است از اسناد وزارت خارجه آمریکامی باشد  وتوسط دکتر محمد قلی مجد  واز دانشگاه پنسیلوانیا تدوین شده است  ویا کتاب " فروپاشی قاجاریه وبرآمدن پهلوی " تالیف غلامحسن میرزا صالح  است که صرفا اسناد سیاسی روزانه این دوران سالهای 1300 الی 1305ش را بررسی می کند  ویا کتاب دیگری وبنام " رضا شاه واز تولد تا سلطنت " تالیف سید رضا نیازمنداست که صرفا وقایع نگاری سیاسی روزانه 5 سال حکومت وی راکرده ویا در بر می گیرد  وحتی کتاب دو جلدی " ظهور وسقوط سلطنت پهلوی " هم ویا حتی کتاب " عبور از پهلوی " ویا کتاب  دوجلدی "خاندان پهلوی وبه روایت اسناد " آقای فرهاد رستمی " خاموش است که تدوین کرده است ویادر این مورد ساکت می باشند ویا حتی کتاب " اوضاع اجتماعی ایران در دوران رضا شاه" آقای محمد صالح کسرایی ویا کتابهای دیگری که آقایان سیروس غنی تالیف کرده ویا آقای طلوعی ویا خواجه نوری ویا ابراهیم صفایی ویا کاوه بیات که مربوط به عصر اوست ویاکتابهای آقای خسرو معتضد  ویا قاضی شکیب  ویاسردار آبادی  ویا تورج اتابکی  ویاعلی مصری ویاکتابهای دکتر باقر عاقلی ویام زاوش  ویاطاهر احمدی  ویاآقایان آهنگران  ومرتضی جعفری  وعلی بصری  وپسیانی وغیره که در  مورد مسایل عصر او تدوین کرده اند وحتی در میان آثار مولفین دربار او هم اطلاعات کمی وجود دارد  که برخی خاطرات خوبی از دربار رضا شاه درج کرده اند ونظیر کتاب " شش سال در دربار پهلوی "ویا کتاب خاطرات شوشتری که " خفیه نویس دربار پهلوی بود ویا "کتاب  خاطرات رفیع الملک "  وغیره که در این مورد ساکت هستند  ولذا کسب اطلاعات ودر مورد " سیستم بلدیه عصر رضا شاه "  ودر متون این دوره تاریخی واین نوع ازکتابها ی فراوان عصر وی ممکن نیست   وتنها اسناد خام  ویاپراکنده واز این دوران تاریخی ودر مورد مسایل مزبور وجود داردکه در آرشیو کتابخانه مجلس ویا در آرشیو کتابخانه ملی می باشد  که از اسناد وزارت داخله عصر رضا شاهی ویا بلدیه آن عصر است که  به این نوع از کتابخانه ها داده اند  وتنهادر سالهای اخیر وبرخی از افراد ،اهتمام کرده وبرخی از اسناد خام اداری این دوره رضاشاهی را واز قفسه اسناد خطی کتابخانه ملی  بیرون آورده وچاپ کره اند ویا ازآرشیو های خانوادگی بیرون آورده وتایپ نموده اند  وبصورت "مجموعه اوراق یادداشتهای روزانه افرادباسواد آن عصر" ویا بصورت "مجموعه اوراق اداری پراکنده آن عصر " نشر سند "داده اند که برخی از "این مجموعه اسناد" هم در چاپخانه وزارت ارشاد  اخیرا چاپ شده ویابرخی دیگرهم وبه اهتمام برخی از ناشران اندیشه ورزویاآینده نگر       بوده که اخیرا چاپ شده و می توان از لابلای جستجوگری آن نوع از اسنادمربوطه ومدارک پراکنده ویا اسناد متفرقه ایران ،وبه حقایق اداری عصر وی پی برد ویابه سیستم شهرسازی ویژه این دوران  تاریخی ایران ،پی برد!وچونکه که ماها ،در آن روزگار نبودیم ویازندگی نمی کردیم !!ولذاصرفا از روی "اسناد معتبرومستند" آن دوران  تاریخی ،می توان که حقایق تهران آن عصر را درک نمود! ویا به کنه واقعی حوادثش پی برد ؟  ویابه چگونگی نظام شهر تهران آن روزگار  پی برد! وفهرست این نوع از اسناد ویامدارک موجود از این دوران تاریخ ایران هم،وبه شرح ذیل می باشند  :

  1. جزوه ایجاد بلدیه – نسخه خطی – کتابخانه ملی ایران – شماره 4990 – سال1319
  2. نسخه های خطی  دیگر اسناد ومکاتبات بلدیه های ایران و موجود در آرشیو سازمان اسناد وکتابخانه ملی ایران  واز اسناد وزارت داخله آن عصر  ونظیر سند شماره 290004281وغیره
  3. مجموعه دوجلدی اسناد چاپ شده از " اسنادانجمن های بلدی وتجار واصناف ایران ودر فاصله سالهای 1300ش الی 1320 ش " واین مجموعه اسناد ونامه های اداری بلدیه های ایران ودر آن دوران تاریخی  ودر دوره ریاست جمهوری آقای دکتر محمد خاتمی ودر سال 1380 ش  وتوسط چاپخانه وزارت ارشاد چاپ وتکثیر شدند ولازم به یاد آوری است که وی قبلاریاست سازمان اسناد وکتابخانه ملی ایران را بعهده داشت وبا حمایت وی ،این دومجموعه اسنادخطی کتابخانه ملی و توسط معاونت خدمات مدیریت واطلاع رسانی دفتر رئیس جمهور مزبور چاپ وتکثیر شده اند وتحقیق ویا تجزیه وتحلیلی ندارند وصرفا اسنادخام  ومکاتبات پراکنده اداری 38 شهر وبلدیه مختلف آن عصرودوره رضا شاهی  می باشندکه چاپ شده اند ولی در متون آن نامه های اداری  عصر مربوطه ،مسایل مبتلابه بلدیه های آن دوران تاریخی دیده می شوند  ولذانگاهی عمیق وموشکافانه وبه اسناد آن عصر " سیستم بلدیه عصر رضا شاهی را وبرای ماها شفاف سازی می کنند که در مقاله ذیل ام به آن نکات تاریخی اشاره خواهم کرد:
  4. چهارمی چاپ "اسناد یادداشتهای روزانه" آقای محمد علی فروغی است که چند دوره نخست وزیر دوره رضا شاه بود وآشنایی کامل با مسایل کابینه داشت  ویاوزیرعضو کابینه های مختلف دولت رضا شاه بوده ولذااشراف کاملی به مسایل آن عصرداشته ویابه مسایل بلدیه های ایرانی  آن عصرداشته ویابدلیل پست سازمانی خود داردکه مختصرش را ذکر کرده  واسناد مزبور هم وبه اهتمام  وهمت آقایان افشین وفایی وپژمان فیروز بخت ودر سال 1396 چاپ شده اند  که "خاطرات روزانه وی "برای هر روز آن عصراست  و یا در طول بیست سال مداوم ولی بطور خلاصه بوده ولذا برای یادداشت  برداری هر روزه خود ، تنها یکی ودو خط ویا سطر باقی میگذارد  ولی علی رغم خلاصه بودنش وبه نوبه خود رهگشامی باشد  ومی تواند برخی  از مسایل آن عصر را روشن بسازد  ومثلا در "یاداشت های روز سه شنبه و22مهر   1314 ش که وی نخست وزیر بوده می نویسد و تنها دو سطر می باشد   ودر این یادداشت روزانه وی   ویاخلاصه گونه ایام نخست وزیر یش ،وی ودرص 439 اسناد روزانه اش می نویسد که : کفیل بلدیه تهران ووزیر داخله به ملاقات او ودر دفتر نخست وزیری  وی می آیند  وبدون آنکه توضیح اضافی بدهد که نام کفیل بلدیه تهران ودر آن تاریخ چه بوده؟ ویا موضوع بحث اداری اشان  چه بوده ؟ویا گفتگوی آنها ودر روز 22مهر 1314ش  چه بوده ؟  ولی خلاصه همه مسایل آن روز ، وتنها دو سطر نوشته شده  ولذادر صفحات 305 و365 و409 و413 و426 و436 و447 و552 و792 " یادداشتهای روزانه اش که مربوط به سالهای مختلف می باشد و باز به " بلدیه تهران " اشاره دارد  ولی تنها از نهار خوردن وپذیرایی شدنش در "مهمانخانه بلدیه تهران " ویا در "کافه بلدیه تهران" یاد کرده است که بلدیه تهران ودر آن روزگار در شهرتهران ساخته بود.
  5. سند پنجم _ اسناد وخاطرات حاج مهدیقلی هدایت ( مخبر السلطنه ) است که نخست وزیر دیگر عصر رضا شاه می باشد واز مسایل آن عصر مطلع است ویادر یاداشت های روزانه اش  وبه برخی از مسایل اداری آن عصر خودش اشاره می کند که درخاطرات روزانه اش  دارد وبنام کتاب " خاطرات وخطرات " چاپ شده ولی در مورد بلدیه تهران تنها چند سطر ذکر نموده است ولی در مورد بقیه مسایل بلدیه عصر خودش سکوت کرده است وتنها یکی از آن نکات ودر ص 389 خاطرات مخبرالسلطنه آمده است که در آن یاداشت روزانه اش  می نویسد ویادر 4 بهمن سال 1309ش وبعد از معرفی اعضای کابینه خود ودر یادداشت روز مزبور وبرنامه دولت خود راودر مورد بلدیه تهران روشن می کند ویادر ص 389 خاطراتش می نویسد :

بلدیه وطرق مورداهتمام مخصوص دولت اوست  ویا در مورد توسعه محله کاخ تهران وتوسط بلدیه تهران  می نویسد (و مثلا درموردعمران خیابان کاخ کنونی تهران که کاخ مرمر رضا شاه است  ودر آن محله تهران ساخته شده بود) می نویسد که : توجه فوق العاده را می طلبد وزیرا ابنیه جدید وقصور عدیده ای در آن ناحیه تهران ساخته شده اند  ومشکل سنگلاخی که کوچه های اطرافش وبه آن دچار هستند وبایدتوسط بلدیه تهران حل بشود ( ماخذ ص 389 خاطرات وخطرات مخبرالسلطنه) ویا یک سطر دیگر هم ودر ص 393 کتابش ،ذکر میکند که در آن صفحه واز : پذیرایی وتجلیل از ملک فیصل پادشاه عراق ودر " عمارت بلدیه تهران " یاد می کند

6-ماخذ ششم – اسناد خاطرات سلیمان بهبودی – می باشد  که شخصی آگاه ونویسنده در دوره رضا شاه بوده  وبخاطر سوادخوبش و بعنوان منشی وپیشکارمخصوص رضا شاه انتخاب شده بود ویادر طول 20 سال انتخاب شده بود ولذاخاطرات دربار رضا شاه را ودر طول همان ایام مکتوب میکرد  که اسناد خاطرات وی نیز ودر سال1372 ش وتوسط آقای غلامحسین میرزا صالح ، چاپ ویاپخش عمومی شده است  ویاداشتهای خوبی ،از عصر مزبور دارد وگرچه در مورد اقدامات عمرانی چند شهر دار عصر رضاشاه مکتوبات مفصلی ندارد ولی در مورد برخی  از کارهای عمرانی وخیابانکشی ها کریم آقا بوذرجمهری که شهردار عصر رضا شاه می باشدمطالبی را نوشته ویا به برخی از نکات  وی اشاره داردکه در کتابهای دیگر آن عصر وجود ندارند.

7-هفتمین سند  هم مربوط به " اسنادشرح زندگانی من " عبدالله مستوفی  است  که کارمند باسوادوزارت مالیه عصر رضا شاهی بودند  که بخاطر شغل اداری اش ، اشراف کاملی ویاشناخت  لازم به مسایل مالی  عصر خوددارد  ویا به ساخت وسازهای تهران عصر رضا شاه دارد ولذا برخی از مسایل آن دوران خودش را وبعنوان تجربه های عصر خودش راداردویادر جلد سوم کتاب "شرح زندگانی من " آورده است که نکات خوب ویا مفیدی وراجع به چگونگی " بلدیه تهران " داردویادر جلد سوم کتابش وجود دارد  ومثلا ص 225 کتابش عنوانی وبنام " بلدیه ویا شهرداری قدیم وجدید تهران " دارد  ویا در ص 240کتابش " واز کارهای سید ضیاء الدین در بلدیه تهران " یاد می کند ویا در همان ص 240 " به نقش شهرداری تهران ودر زمان رضا شاه " اشاره دارد  ویا در ص 241 کتابش وبه " ایجاد خیابانهای جدید وتوسیع خیابانهای قدیمی تهران  " ودر دوره مزبور می پردازد  ویا در ص 242 کتابش وبه " چگونگی سنگ فرش ویا آسفالت ریزی خیابانهای تهران " می پردازد  ویا در ادامه همان صفحه 242 به احداث ساختمانهای خصوصی وعمومی جدید تهران ودر عصر بلدیه مزبور می پردازد!  ویا اسلوب کوچه کشی وخیابانکشی های   بلدیه تهران راشرح می دهد که پدیده نوینی نسبت به شهر سازی دوره قاجاریه بودند  ویا نسبت به عصرهای قدیمی ایران نشان می دهدویا در ص 243 و244 کتابش وبه خصوصیات فضای سبز ودرختکاری شهری عصر رضا شاه می پردازد که پدیده نوینی در درخت کاری شهری بوده ودر فضای سبز شهرهای قدیمی ایران دیده نمی شود  ومثلا در ص 244 می نویسد در خیابان پهلوی وبفاصله هر دومتریک درخت چنارکاشته شده وبعلاوه در بین هر دو چنار  نیز یک بوته گل سرخ هم کاشتند ومی نویسد که این نوع درختکاریها وبه خیابانهای خارج شهر هم رسید  ویامی نویسد که پای درختهای مزبور و نهری به عمق یک ونیم متر گود برداری شدندویامی نویسد  درزمین های بایر و شرق این خیابان استخر بزرگی را درست کرده بودند وآب  آنرا به کانال آبرسانی زیر درختان مزبورمی انداختند که در مسیر بزرگترین ودرازترین خیابان ایران جاری بشود ویادر برخی از صفحاتش اشاره دارد که براثر مساعی بلدیه تهران بود  وبه نکته ای اشاره دارد که نقطه عطف فضای سبز شهرهای ایرانی است که شهرداران معاصر به ارث فرهنگی برده اند  ونکته ای که در متن کتابش وجود ندارد آنست که درج نشده ولی اینجانب شفاها می گویم آنست که در شهر سازی ویافضای سبزسازی شهری عصر رضا شاه ، باغبانهای باتجربه ای ودرامر فضای سبز سازی تهران ،مشاور ه لازم به وی می دادند  وحسن عملکرد رضا شاه هم در آن بود که در زیبا سازی تهران ویا درفضای سبززیبای  تهران وبه تذکرات آنها ونکات تذکری آنها گوش موافق می داد ونظیر شهرداران معاصر نبود که مشاوران نادان ویابیسوادو در اداره شهرها انتخاب     بکنندومشکلات شهر سازی ببار آورند  ولذا این باغبانهای باتجربه ایرانی هم و به رضا شا ه گفته بودندکه  کاشت درخت چنار ومخصوصا دربستر خاک تهران وبهترین عملکرد راو به فضای سبزی تهران می دهد   ورضا شاه هم به توصیه های آنان مو به موعمل کرد که در سرتاسر خیابان طولانی پهلوی تهران عصر خودش چنار کاشت ( ویادر ولی عصر کنونی وخیابان کاخ تهران  ) درختان بلند چنار ویاکج گونه کاشت وزیرا این باغبانهای باتجربه ایرانی وبه وی یاد داده بودند  که چونکه درخت چنار ،ریشه های عمیق در خاک می دواند ولذا کج کاشتن آنهاهم  در خیابانها و    باعث نمی شود که تنه درخت بیفتد  وبلکه در اطراف آن خیابان نباید برجهای بلند باشد که زیر سازی بتونی قوی بطلبد ودر آنصورت مثل تونل سبز سایه بان خنک انداخته وبر سر رهگذران تهرانی واز هوای گرم تابستانی تهران می اندازد وبعلاوه ریشه های عمیق آن درخت نیز زود ریشه های طولانی دوانده وسرتاسر آب ورطوبت درون خاک را کاملابخود جذب کرده وبزرگ می شود  وبعلاوه برگهای پهن اش نیز ونسبت به سایر درختان شهری پهنتر می باشد  وجلوی تابش آفتاب  گرم تابستانی را کاملا می گیرد  وبعلاوه بلندی درختانش نیز زیبایی شهر سازی تهران را زیادتر  می کند ویا نسبت به شهرهای دیگر اروپایی وشهر تهران را یک شهر زیبا می سازد که متمایز باشد  وبعلاوه می تواند "الگوی فضای سبز شهرهای "دیگر ایرانی هم بگردد که تنها "شهرداران خوانسار ومحلات وشهریار "واز این الگوی فضای سبز تهران "تبعیت شهر سازی کردندکه این شهر ها را هم زیبا کرده است   وبعلاوه بلدیه عصر رضا شاه  درخانه سازی شهری هم ابتکار عمل خاص دارد که عبدالله مستوفی به آن نکته شهر سازی عصر وی نیز اشاره کرده است ودر کتابش تذکر تاریخی می دهد که چگونه خانه سازی   کاه گلی وغیر مستحکم عصر قدیم ایران چگونه از بین رفت  وامروزه دستورات استحکام بخشی نظام مهندسی ساختمانها ی شهری وارث فرهنگی این  نوع عصر است !و وعبدالله مستوفی در کتابش تذکر می دهد که حتی در محلات فقیر نشین تهران ونظیر محله قنات آباد وغیره  هم مردم  تهران ،مجبور بودند که برای ساخت وساز جدید خانه شهری خود ،از آجر کاری محکم وگچکاری وغیره استفاده بکنند که در زلزله ویاسیل شهری آسیب چندانی نبینند که در شهرسازیهای قدیمی ایرانیان وشهرهای مختلفش وچنین "اهتمام دولتی "  دیده نمی شود ولذاآنرا ازمختصات خاص " بلدیه تهران " می داند که سایر شهرها ی ایرانی " الگوگیری فرهنگی از روشهای " بلدیه تهران " کردند  ولذادر برخی دیگر از صفحاتش ،می نویسد که بعد از تخریب ساختمانهای کهنه وفرسوده یک محله تهران که می خواستند ،خیابان در آن "بافت شهری فرسوده" بکشند  و"اهتمام دولتی "می شد که دیوار کشی جدید منزلهای جدید دو همسایه وعقب وجلو ونسبت به همدیگر نباشند  که جلوه گری خیابان مزبور راو "بد نما سازی" بکنند  واز دستاوردهای بلدیه تهران عصر رضا شاهی می باشد که "پایه های اولیه نظام مهندسی کنونی شهرها را"  بوجود می آورد که در "اعصار قدیمی شهرهای ایرانی"  نبود  وو یژگی دیگرشهر سازی بلدیه تهران آن عصر هم دیگری اش آنست  که قبرستانهای متعددمحلات شهری ایران  راجمع آوری نمود  که اهالی هر محله شهری یک قبرستان خاص وویژه به خود راداشته باشند ولذابا تاسیس "دایره دفن وکفن وقبرستان بلدیه "ودر زیر نظر یکی از ادارات بلدیه تهران عصر مزبور  ویابا ممنوعیت غسل اموات ودر خانه های شخصی افراد وبدلیل رعایت امور صحی بلدیه تهران و تحول دیگراجتماعی و در "یکدست شدن وواحد سازی  قبرستانهای شهری "تهران بوجود آورد ویادر عصر مزبور بوجودآمد وعبدالله مستوفی هم ودر ص 248 کتابش وبه واحد شدن قبرستان شهری تهران  وبرانداخته شدن قبرستانهای محلات مختلف شهر ودر عصر رضا شاه اشاره دارد که از ابتکارات بلدیه تهران می باشد  واز نکات مهمی است که مستوفی به آن ویژگیهای خاص بلدیه تهران توجه علمی می کند که تابحال شهرسازان معاصر آنرا ندانسته اند  وهر چند خیلی ها این نوع ازخصوصیات جدید اداری –شهری وی را بر نمی تافتندومخالف این  نوع ازشیوه های رضاشاه بودند ولی بالاخره وناچارا در شهرهای ایرانی بعدی و نهادینه سازی بعدی شدند  ویا در ص 582 کتابش عبدالله مستوفی به " نکات دیگر اقدامات خاص بلدیه عصر رضا شاه "می پردازد  ورویهم رفته توضیحات خوبی واز مشخصات  بلدیه عصر رضا شاه ودر این چند صفحه خاطراتش می دهد که در اسناد دیگر تواریخ مربوط به عصر رضا شاه دیده نمی شود که نویسندگان دیگرایرانی آنها را  نوشته اند وتنها "ابتکار نقشه مهندسی طلبی بلدیه تهران را ذکر نکرده است  که از "ابتکارات شهرسازی عصر وی" می باشد که به "آن نکته شهری" هم خواهم پرداخت

  1. وکتابهای دیگری که به مشخصات شهری تهران دوره مزبور (ولی بطور مبهم وغیر مستند)  می پردازد یکی هم " کتاب دارالخلافه تهران " ناصر نجمی است که به نقل منابع تاریخی وی چونکه جزو پرسنل شهربانی آن عصر می باشد  وبخاطر وظیفه شغلی اش ودر کلانتری تهران  آشنایی محدودوغیر عمیق  با محلات تهران  آن روزگار دارد ولذا اسامی برخی از محلات تهران را می داندواز این رو و بعد از خروج رضا شاه از ایران ،وی اسنادی را که در شهربانی آن روزگاربوده ویادر دسترس خود داشته را برمی دارد وبنام  "تهران دارالخلافه" چاپ می کند که مبانی واسناد نویسندگی در مکتوبیه مزبور رعایت نمی شود  ودیگری هم کتاب چند جلدی آقای "جعفر شهری "است که گرچه زحمات زیادی وبرای تدوین این چند جلدکتاب خودکشیده  ویابنام " تاریخ اجتماعی تهران ودر قرن سیزدهم " کشیده  ولی از نظر سبک شناسی روش تحقیق علمی و مراحل زمان بندی دقیق کرونولوژی شهر تهران ودر طول یک قرن  گذشته وفرقش با شهر تهران قرن معاصر ودر 6جلد کتاب وی دیده نمی شود که کدام ابنیه تهران  ویاکدام محله تهران ودر کدام یک از ادوار یک قرن مزبور سیزدهم ساخته شده اند ؟  وبعلاوه چونکه مستند به منابع تاریخی مستندمکتوب از نوشته های گذشتگان نیست ویا در مورد تهران شناسی نیست ولذاصرفا یک نوع " تهران شناسی عمومی وغیر تخصصی " که مبتنی بر ماخذ واسناد شفاهی دوره خاص خودش است ویااز تاریخ یک قرنی تهران می باشد که از گفته های شفاهی خبرگان تهرانی اخذ کرده است وبعلاوه تاریخش ازعصر حکومت آقامحمد خان وتا انتهای حکومت رضا شاه را فحوا سازی می کند   " وبعلاوه چونکه صرفا از گفتارهای شفاهی افراد آشنا به محلات تهران است ویااز مشاغل وفرهنگ سکنه آنست "  وگرچه زحمات زیادی هم وبرای جمع آوری  این نوع معرفتهای شفاهی کشیده که جای تقدیر دارد  ویادر مورد تهران شناسی کشیده است  ویاآنها را ودر برخی از مطبوعات عصر پهلوی دوم چاپ کرده است  که جزو نویسندگان آن عصر می باشد  وبعدا نیزو بصورت کتاب چند جلدی خوددر آورده است  وجزو اولین کتابهای "تهرانشناسی معاصر" می باشد   وسایر کتب نوشته شده در مورد تهران به پای آن اثرنمی رسندوحتی کتاب حجت بلاغی که تنها کتاب مورد تکیه پرسنل میراث فرهنگی تهران ودوایرش شده است  ولی کتاب  آقای شهری بهتر است ولیکن  بدلیل تکیه کاملش وبه معلومات شفاهی افراد قدیمی تهران ویاعدم نقد آن معارف شفاهی شنیده شده ناقص است  ویا بدلیل عدم تکیه اش به منابع مستندمکتوب معتبر ویادر مورد تاریخ یک قرنی تهران ، چندان قابل تکیه کردن تخصصی نمی باشد که به آن استنادکامل  بشود ویا در در موردشکل گیری برخی از محلات تهران ابهام بوجود می آورد  وزیرا که  در این کتاب  تاریخ عصرقاجاریه وباتاریخ پهلوی  مخلوط شده است ویادر مورد آن محله شهری تهران  مخلوط شده ویا در مورد ابنیه تاریخی تهران وباهمدیگر مخلوط می گردند ولذا خواننده اش باید مراقب باشد که در عین تکیه به صفحات این کتاب وبه نقد روش شناسی وتالیف آن کتاب  هم توجه بکند واین عیب روش شناسی علمی  در"تاریخ بیست ساله حسین مکی"  بیشتر دیده می شود که به نقد تاریخ بیست ساله دوره رضا شاه می پردازد وصرفا از بعد بد گویی به حوادث 20 ساله عصر وی کتاب مزبور را تالیف کرده است  وتفکرات مولفین بعدی راهم منحرف کرده است   واینجانب تعجب می کنم که وی که تاریخ شناس علمی ویا تاریخ دان حرفه ای نبوده وشغلش چیز دیگر بوده ومدتی دوچرخه فروش بوده وبعدا بدلایل سیاسی نماینده جنجال گر مجلس ایران  شده ووقتی هم برای تحقیق ویامطالعه نداشته   ولی با چه انگیزه ای وبه تدوین این اثر چند جلدی  خود پرداخته است ؟که کوچکترین معرفتی  ودر مورد تحولات شهرسازی تهران ندارد ویادر موردمسایل  عمرانی 20 ساله تهران ودرلابلای انواع  صفحاتش وجود ندارد ویا در انواع صفحات  کتاب  8 جلدی وی واز دوران رضا شاه وجود ندارد وفقط در یک صفحه محدود  به تخریب برخی از محلات تهران اشاره کرده است که باعث شده 8 جلد کتاب وی ومربوط به این دوره تاریخی طولانی وی پدیده ای صرفا نقد سیاسی محض از رضا خان باشد که "الگوی تدوینگری " 80 جلدی نویسندگان جدیدومعاصر شده است  واز این دوره تاریخی در نظر بگیرند  ویا مسایل عصر وی راهم و از بعد سیاسی محض نگرش وی ببینند وبه سایر مسایل اداری ویاشهرسازی ومهندسی وفضای سبز آن عصر بی اعتنا باشند  ونظیر کتاب وی نیز کتاب ده جلدی خاطرات عین السلطنه می باشد   که جلد دهم وی نیز به نقد اقدامات  رضا شاه  در تهران می پردازد ویادر تخریب آثار قاجاریه ودر تهران می پردازد  وگرچه جلد دهم کتاب وی ودر نقد اقدامات عمرانی رضا شاه می باشد ولی بهتر از کتاب 8جلدی مکی می باشد ومی تواند که در ذکر حوادث آن دوران رضا شاه    قابل استناد به متاخیرین بگردد  ولی چونکه اشاره نمی کند که وی نیز از خاندان قاجاریه است ویا صاحب نفع بوده وبعلاوه املاک واموالشان هم توسط رضا شاه مصادره شده  ولذااز منظر منافع شخصی به رضا شاه بدبین است وتنها از این بعد و به نقد اقدامات رضاشاه می پردازدولی بهر حال جلد 9 و10 خاطرات وی نیز قابل استناد نقادانه است  وتا حدودی به متاخیرین توصیه می گردد وچراکه از نویسندگان صاحب تالیف ودر عصر رضا شاه می باشد  ( ولو آنکه از بعد مخالفت با رضا شاه  مطلب نوشته باشد ویابه مسایل بلدیه تهران نگاه بدبینانه کرده باشد) واینها که شمردم نویسندگان صاحب نظر عصر رضا شاه می باشند که در خاطرات ویااسناد نویسی دوره خودشان وبه نقش بلدیه تهران اشاره کرده اند  ویا به عمران ویا عدم عمران تهران وتخریبگری محض آن اداره بلدیه تهران اشاره کرده اندکه مورد استناد کنونی من ودر مقاله ام می باشد ویادر ارزیابی عملکرد  بلدیه تهران این دوران تاریخی   شده است  و تا "شالوده بندی اداری" این سازمان جدید ایران وبهتر شناخته شودکه چه نقشی در تکوین "استخوان بندی شهر نشینی  تهران معاصر دارد ؟ویادر روند  شهر سازی تهران "معاصر دارد؟ ویا سازمان بلدیه ای که عمر اداری 177 ساله ودر تاریخ ایران دارد ،ولی  چونکه دانشکده های علوم مدیریت  ماایرانیان ویارشته های  علوم تاریخ ایران ودر همه استانهای ایران وهنوز تاریخ دقیق تکوین این نهاد جدیدایرانی  را نمی دانند ویا بخوبی نمی شناسند!که چگونه شکل گرفته است ؟  ویا چه نقشی در شهر های ایرانی معاصر دارد ؟ مفید هستند

                          

                            ****

وبعداز "نقد آثارمورد استناد تاریخی اینجانب که درتدوین  مقاله ام و به آن اسناد مکتوب استناد کرده ام وتا  در "شناخت علمی بلدیه تهران " ویک گزارش نویسی مستندعلمی   وغیر دیمی از دوره مزبور بسازم که مقاله نویسی های  اخیر دانشگاهها ویا تدوین کتب علمی ودرسی  دانشگاهها و هنوز نتوانسته اند که این نوع از  روش تحقیق علمی را ودر مقاله نویسی  های خود بکار بگیرند وصرفا به گزارش نویسی های دیمی ومعیوب دانشگاهی می پردازند ودر پایان  به جمع بندی علمی ونتیجه گیری ازیافته هایم خواهم پرداخت  ویااز اسناد پراکنده  ویا متفرقه عصر رضا شاه ودر مورد " نهادجدید  بلدیه تهران " می پردازم که به شرح ذیل می باشند :

وخلاصه این جمع بندی علمی آنست که :در طول حکومت 20 ساله رضا شاه ، "چندین شهر دار" وبر شهر تهران حاکم بودند که از سال 1300شمسی و الی 1320 ش می باشد  ودر اوایل عصر مزبور واین نهاد اداری  ایران وبنام" بلدیه "ویابا "لفظ عربی  بلد وشهر "عنوانگذاری می شد ولی بعد از تاسیس فرهنگستان ایران ودر سال 1314 ش واز سال 1315 به بعد وبه" لفظ شهر داری تهران" تغییر لفظ  می دهد  وبعلاوه  "تشکیلات وسازماندهی اداری جدیدی می یابد  که به اسناد تاریخی معتبرآن عصر ، اشاره خواهم کرد که صرفامطالب مزبور  "ادعاهای واهی "اینجانب تلقی نشود  ولذابا جمع بندی علمی دقیق اسناد مزبور و"اساس تشکیلات ریزی  وسازماندهی این دوره شهرداری تهران ویا تحولات اداری بعدی آنرا" روشن خواهم ساخت .

ودر این راستا باید بیفزایم که هنگام کودتای این دو نفر(یعنی سید ضیاء ورضا خان ) ، وآنها "الگوی اداری بلدیه تهران عصر احمد شاه راحذف نکردند " ویادر دوره قاجاریه را پذیرفتند واساس اداری آنرا بهم نریختند وبلکه "دوایر جدید" وبر "سازماندهی قدیمی آن "افزودند ومثلا در زمان کودتا ، سید ضیاء ، اساس بلدیه عصر قدیم را ودوباره احیاء می کند که قبلا علاوه از "دایره اداری " تنظیف شهروسنگ فرش کردن معابر، ودارای "دایره صحیه وخیریه" بود ویا برای بینوایان شهر تهران شده بود ولی بدلیل تهی بودن خزانه شاه  ویابلیل  نبودن بودجه کشوری  واین نوع از دایره بلدیه  تهران ودر اواخر حذف شده بود وبه "اداره موقوفات مذهبی "واگذار شده بود  ولی سید ضیاء وبرای آنکه محبوبیت خود را ودر میان مردم شهر ویا اقشار ضعیف جامعه زیادتر بکند ودوباره این "دایره ها" را بازسازی کرده  وبویژه "اداره صحیه وخیریه "آنرا دوباره احیاء می کند ولذا در کابینه سید ضیاء مودب الدوله "وزیر صحیه وخیریه "شده بود که به نوعی رئیس بلدیه عصر سید ضیاء محسوب می شد  ولی در تشکیل کابینه های بعدی تر  ودر سال 1300ش که حکومت 100 روزه سید ضیاء خاتمه می یابد  ووی تبعید به خارج کشور  می گردد   واحمد قوام  نخست وزیر جدید احمد شاه شده  ورضا خان هم وزیر جنگ تحمیلی احمد شاه  شده بودند" ومیرزا حسن خان حکیم الدوله "وزیرصحیه وخیریه" گشته   ویا "رئیس بلدیه جدید" گردید  ولی دوسال بعد که رضا خان وبجای وزیر جنگ  صرف ونخست وزیر هم گردید ویا با اجبار نظامی ونخست وزیراحمد شاه هم می گردد ولذا پست  "وزیر صحیه وخیریه " واز جمع اعضای کابینه ها  حذف شد  وبجایش "رئیس بلدیه تهران " بوجود آمد که "عضو کابینه  دولت "نبو د وبلکه تنها زیر نظر وزیر داخله ویاوزیر  کشور بود ولی "اختیارات ویژه" در دولت داشت  واز این رو در " آرشیو اسناد کتابخانه ملی ایران " ودر سال 1302ش  وآقای "حکیم اعظم"  وبعنوان " رئیس بلدیه تهران "  معرفی شده است که در دوره وزارت میرزا حسن خان مشیرالدوله (پیر نیا)  می باشد  ویادر سال 1302 الی 1303 ش که رضا خان وعلاوه از وزیر جنگ بودن ونخست وزیر احمد شاه هم گردیده بود ولذا سایر اعضای کابینه دولت  راهم وی تعیین می نمود  ولذا وی کریم آقا بوذر جمهری را که رئیس نقلیه قشون وی هم بود راوبعنوان " رئیس بلدیه تهران "  تعیین می کند که ریاست بلدیه وی نیز تا سال 1312ش ادامه می یابد که در این سال وبه دلیل مریضی اش کناره می رود  ویا جهت معالجه به خارج می رود ولذا بغیر از چند نفر اولیه حکومت آنان واز سال 1302 به بعد وتا سال1320 شمسی 4نفر دیگر هم شهر دار طولانی مدت دیگر تهران "ودر طول حکومت رضا شاه میگردند که به شرح ذیل می باشند  :

  1. مودب الدوله در سال 1300ش  2- حکیم الدوله ودر ادامه سال 1300ش 3- حکیم اعظم ودر سال 1302ش  4- سرلشکر کریم آقا بوذر جمهری ( رئیس بلدیه تهران )واز سال 1302 الی 1312 ش  5- فضل الله بهرامی ( کفیل بلدیه تهران ) واز سال 1313ش الی 1316 ش 6- قاسم صور اسرافیل ( کفیل بلدیه تهران ) واز سال 1316ش الی 1318  7- غلامحسین ابتهاج ( کفیل شهرداری تهران ) واز سال 1318 الی 1320 ش 
  2. واسناد نشان می دهد که در زمانی که ابتهاج کفیل شهرداری تهران بود ودکتر معاضد هم "ریاست بهداری شهرداری تهران "را بعهده داشت وبعلاوه  به کارهای عمرانی بوذر جمهری وکتاب " خاطرات سلیمان بهبودی" مفصلا اشاره دارد ولی در مورد "شهر داران بعدی تهران" سکوت کرده است  ونکاتی ننوشته است   ولی اسناد دیگر اداری بلدیه های ایران و موجود در کتابخانه اسنادملی وبه فعالیتهای عمرانی آن چند شهر دار بعدی تهران نیز اشاره می کنندوهرچند آقای سلیمان بهبودی ودر مورد "بیوگرافی اغلب آنها" وساکت مانده است  وتنها  اسنادی ودر مورد شهرداری کریم آقا بوذر جمهری مطلب  بدست می دهد ویا در صفحات مختلفش ودرسالهای مختلف پست سازمانی وی ارائه می دهد که بیوگرافی  عملکرد اورا روشن می سازد ومثلا ذکر می کند که وی قبلا "ریاست نقلیه قشون" رضا شاه را بعهده داشته است  وبعد از آنکه خیابانکشی خیابان پهلوی راو در سال 1305ش  به بعد بعهده  داشت ورضا شاه هم  به نقل سلیمان بهبودی خانه ای را ودر همان خیابان  پهلوی  به اوبخشید که قبلا به "خالوقربان" داده بود وبعد از فوت خلوقربان و به کریم آقا بوذر جمهری بخشید وخاطرات عین السلطنه نیز ودر جلد دهم خودش ومسایل خیابانکشی پهلوی مزبور را شرح خوب  می دهد وبعلاوه بهبودی ودر گزارشهای دیگرش نقل می کند که از نخستین اقدامات اوبرق کشی خیابان لاله زار تهران  بود  ویا عمران خیابان کاخ می باشد که کاخ مرمر رضا شاه ودرآن خیابان بودویا احیاء خیابان پاستور است ویا خیابانکشی خیابان امیریه وبطرف میدان راه آهن بود که از کاخ مرمر وبطرف میدان راه آهن راه ومسیر قابل عبور  نبود وصرفا باغات انگور وغیره بود ویا به نقل ص 374 خاطرات مخبرالسلطنه ووقتی در 23 مهر ماه 1306 ش رضا شاه کلنگ تاسیس ساختمان راه آهن تهران را وبه زمین می زند وتا مستقیما از راه کاخ مرمر وبه ایستگاه راه آهن تهران برود  ویااز آنجاو به شهرستانها برود ولی عملا راهی  وبرای عبورومرورش نبود وباغستانهای منیریه و یاامیریه وگمرگ مانع آن بودند ولذا بوذرجمهری شهر دار واز سال 1306ش وجور این نوع خیابانکشی ها را می کشد  ویا دیگری ایجاد خیابانکشی بوذرجمهری جلوی بازار تهران بودویا ازخیابان  ابوسعید وتا چهار راه سیروس ومیدان ری  کشیده شد که امروزه خیابان پانزده خرداد نامیده می شود واز گلوبندگ وکوچه صندوقدار تهران  توسعه فیزیکی خیابان  مزبور داده شد وبخاطر خدماتش  هم رضا شاه دستور داد که نام وی و بر این خیابان جلوی بازارتهران  گذاشته شود که بهبودی به آن مسئله اشاره دارد  ودر حالیکه آیرم ورئیس شهربانی تهران  می خواست  که برایش  پرونده بسازد  که چونکه گرایش رضا شاه را دید ولذا نتوانست نظیر دیگران پرونده سازی بکند که خواجه نوری هم به این نوع از اعمال آیرم ودر "کتابش "پرداخته است   واحتمالا خیابانکشی خیابانهای اسلامبول ویا سپه وفردوسی وخیام ویا مولوی ویالختی ( یا سعدی کنونی هم ) ودر ایام ریاست  بلدیه وی بوده و"ساختمان شهر داری تهران "هم ساخته وی می باشد ولذا در ایام ریاست بلدیه اش ومرتبا مشغول فعالیت های عمرانی تهران بوده وتا اینکه مریض می شود وبه نقل بهبودی  ورضا شاه وچند بار به عیادت وی می رود ونهایتا هم اجازه می دهدکه  برای معالجه اش وبه خارج کشور برود  وسپس در سال 13_1312ش فضل الله بهرامی جایگزین وی می شود  ویا کفیل بلدیه تهران می گردد وتا سال17 -1316ش در این سمت باقی می ماند  وکشیده شدن خیابان شاهرضا (و یا خیابان انقلاب کنونی )  وخیابان شاهپور وویا خیابان حافظ ودر ایام وی بوده است که بعد از سال 1313 که دانشگاه تهران شکل گرفت ویا در اراضی باغ جلالیه جنوبی شکل گرفت ولذا نیاز به خیابانکشی وبرای عبور ومرور داشت ویا در خارج قلعه شمالی تهران تاسیس شد وخیابان روبروی دانشگاه تهران ومیدان 24 اسفند ویا خیابان شاهرضاهم و برمجراومعبر خندق شمالی تهران  کشیده شد ویا در مسیر کوچه باغ جنبی آن کشیده شده که امروزه خیابان انقلاب نامیده می شود وخیابان شاهپور نیز وقبلا خیابان کوچک فرمانفرما نامیده می شد  که در عهد تصدیگری  وی است ویادر عهد  نخست وزیری محمود جم کشیده شد وسپس در سال 1317الی 1318 ش  هم "قاسم صور اسرافیل "کفیل شهرداری تهران می گردد  که در عهد وی نیز کاخهای دادگستری ویاکاخ دارایی تهران ساخته می شود ویا  در وسط شهر ساخته می شود  وهنوز خیابان مابین این دو وزارتخانه  هم وبنام خیابان صور اسرافیل است  ونهایتا وبعد از سال 1318ش به بعد غلامحسین ابتهاج کفیل شهرداری تهران می گردد  که منتهی به آمدن متفقین به شهر  تهران  شده ویا درشهریور  سال 1320 ش می شود

وبعلاوه به نقل گزارشهای عبدالله مستوفی  ودر اسناد ص242 کتاب جلد سومش ، آسفالت ریزیهای خیابانهای تهران ودر دوره شهرداری کریم آقا بوذر جمهری اتفاق افتاد  وقبلا خیابانهای تهران همگی سنگ فرش بودند  ونیز به نقل ص 582 کتابش  ساخت وساز " ساختمان بلدیه تهران "  ودر توپخانه نیز واز آثار اوست  که در دوطبقه وبا تعداد زیادی اتاق وبرای پرسنل جدیدش ساخته شد ولی به نقل اسناد بعدی ودر سال 1346  ش وبدلیل فرسودگی اش ، تخریبش کردند ومکان شهرداری تهران وبه مکان  دیگر رفت  وبه نقل مستوفی پرسنل زیادی در آن اداره بلدیه استخدام  شده بودند  ویا به نقل وی دوتن آمریکایی نیز  وجزو پرسنل بلدیه تهران عصر وی بودند ویا به خواسته فنی آنها هم   ، وکانالهای خیابان الماسیه تهران ( یعنی  باب همایون کنونی ) ساخته می شود وسپس نهر کشی خیابانهای مزبور وبه انهار سایر خیابانهای تهران تقسیم می شود وتا آب سیل احتمالی وبازار تهران را تخریب نکند  واین نوع از  سیستم نهرکشی خیابانهای شهری  واز ابتکارات شهرسازی بلدیه تهران عصر رضا شاهی می باشد   که شهرهای دیگر ایرانی هم از آن نوع نهرسازی شهری الهام گرفته اند  ویا مهندسانش واز بلدیه تهران یاد گرفته اند واسامی عمارتهای ساخته شده در عصر رضا شاه نیزو در عهد بلدیه وی ودر صفحات 241 و247 کتاب عبدالله مستوفی دیده می شود وبعلاوه عمران محله کاخ تهران ویا خیابان کاخ تهران هم ( یعنی خ فلسطین کنونی ویا مکان کاخ زمستانی رضا شاه )واوتدابیر عمرانی زیادی  بکار برده بود که تاریخ نویسان تهران وبه آن اعتنا ندارند  ولی همگی عمرانش ودر عصر مدیریت بوذر جمهری می باشد  واسناد چند ین کتاب گذشته ایران وگزارشهای مختلفی از عمران آن محله تهران می دهد  واز جمله درصفحات 248 و591 و641 کتاب عبدالله مستوفی وجود دارد ویا صفحات 6 و173 192 و243و 294 و318 و320 و321و 336 و354 کتاب سلیمان بهبودی ودر مورداین محله تهران می باشد که اکنون نیز نهادهای انقلابی تهران ودر این محل استقرار دارند ولذاخیابان کاخ پر درخت واز وسط بریده شده است   ویا صفحات 389 و399 کتاب خاطرات وخطرات مخبرالسلطنه ویا برخی صفحات کتاب رفیع الملک وغیره در این باب می باشند.

وبعلاوه لازم به ِیاد آوری است که درمورد ساختمان بلدیه تهران وقبل از عصر رضا شاه بگویم که در دوره قاجاریه ، وساختمان بلدیه قدیم تهران ، ودر درون ارگ  وجنب جنوبی ارگ سلطنتی قاجاریه قرار داشت  ویا در جنب سبزه میدان تهران قرار داشت که آنرا " چادرخانه ویا خیام خانه " می گفتند  وسپس در دوره احمد شاه وبه خیابان لاله زار برده شده بود  ولی بعد از تثبیت " نهاد بلدیه تهران ویا در عصر رضا شاه " ویادر دوره شهرداری سرلشکر کریم آقا بوذرجمهری ،و ساختمان قدیمی بلدیه تهران واز خیابان لاله زارتهران و به میدان توپخانه آورده شد که در ابتدای خیابانکشی سپه واقع  بود  واین ساختمان جدید را ودر دوطبقه آجری می سازند که در امتداد آن مسیر هم ساختمان اولیه بانک سپه قرار دارد ویاساختمان پست عصر رضا شاه قرار دارد  وسپس ساختمان موزه ویاکتابخانه ملی است (ولی  به سبک معماری طاق تیسفون ساسانی) ویا در پشت آنها هم ساختمانهای آجری شهربانی ویا اداره ثبت اسناد ویا ساختمان وزارت جنگ ووزارت خارجه است ویا ساختمان کتابخانه ملک ساخته می شوند ودر آن سوی اش هم و " ساختمان قدیمی بیمارستان احمدیه بود که بعدا  ، به ساختمان " بیمارستان بوعلی سیناِی " عصر رضا شاهی تبدیل می گردد  ویا در آن سوی میدان تازه ساز حسن آباد که نمونه معماری آن دورهتاریخی  است  ویا در مسیر خیابان سپه مزبورنیز " ساختمان  آجری سجل احوال  کل کشور " ویا "ساختمان دوا خانه سپه "ویاساختمان  "فروشگاه ارتش "و یا "ساختمان دانشکده افسری" ساخته می شوند که همگی به "یک شیوه وسبک معماری آجری دوره رضا شاهی "می باشند   که در سالهای اخیر ورخساره بیرونی ودرونی  برخی از آنها تغییر یافته است .

 ونیز به نقل "روزنامه ستاره ایران "ودر پنجشنبه سال 1302 شمسی ، نقشه این عمارت بلدیه تهران تهیه می شود  که  که با نظریه کارشناسی  دومستشار آمریکایی بود که در بلدیه تهران استخدام شده بودند  ودر طرح نقشه مهندسی مزبور، قرار بود که در وسط میدانش  باغچه ای بزرگ ویا چندین باغچه ودر اطرافش باشند ویا دارای حوض مرکزی باشد ونیز مکانی وبرای نوازش موزیک دولتی داشته باشد ونیز در جلوی بلدیه مزبور هم ، و"گلکاری" بعمل آید  ویا جنوبش  نیز به خیابان ناصریه (ناصر خسرو کنونی ) باز بشود  وبعلاوه بودجه ساخت وساز این ساختمان بلدیه جدید هم ودر سال 1304 َش ( حدود 29اردیبهشت سال 1304 ش) وبمیزان 17 هزار تومان تعیین شده بود  ونیز قرار شده بود که در اراضی تخریب شده ساختمان توپخانه قدیمی تهران ساخته شود که در عصر محمد شاه قاجارقبلا ساخته شده بود  ویادر عصر پدر ناصرالدین شاه بود   ،ویا در سال 1247 هجری مکان یابی شهری شده بود  واین توپخانه قدیمی تهران ساخته شده بود ولی در دوره رضا شاه ساختمانش کاملا فرسوده گشته  ویا در حال فروریختن بودکه توپخانه تهران می گویند  ولذا تخریب گردید وبجایش ساختمان بلدیه جدید تهران ساخته شدویا در دوطبقه شکل گرفت  وبعلاوه به نقل "روز نامه قدیمی ایران ودر همان عصرتاریخی  ودر آبان 1302 شمسی  وقرار می شود که اداره بلدیه از خیابان لاله زار به عمارت جدید آورده شود.

واین امر زمانی اتفاق می افتد که رضا شاه تصمیم می گیرد  که برای خاتمه دادن به حکومت قاجاریه و" ساختمانهای اداری ویا قصرهای شاهان قاجار را از آنان بگیرد ویا تلگرافخانه متصل به شهرستانهارا ودر درون ارگ سلطنتی را قطع کردوتا از دست حرمسرای قاجاریه بگیرد ولذادستور تخلیه آن محله مهم وبزرگ شهری تهران را داد ویازنان قاجاریه را وبه نقاط دیگر شهرتهران  تبعید نمود   ولذا تاسیسات شهری مهم ارگ تهران متروکه گردید  وخودش نیز و به محوطه کاخ مرمر اسباب کشی می کند که اراضی اش را واز فرمانفرما مصادره کرده بود که بزرگترین وپولدارترین خان قاجاریه محسوب می شد  که اراضی مهم ویا بزرگ شهرتهران ودر مالکیت اووفرزندانش قرار داشت وبعلاوه در استانهای مختلف ایران هم ودهات زیادی را مالک شده بود. ومحله بزرگ کاخ مر مر را هم از اومصادره می کند که اکنون نهادهای مهم در آن ناحیه قرار دارند  وشهرسازی جدید تهران ویا خیابانکشی هایش وتوسط بلدیه تهران نیزوبعد از این تخلیه ارگ سلطنتی قاجاریه اتفاق می افتد  ویا در سال 1305 ش به بعد اتفاق می افتد ونیز در دیماه سال 1305 ش بلدیه تهران وبه خرید 6 دستگاه ماشین اطفائیه(آتش نشانی ) واز کشور آلمان اقدام می کند  وبعلاوه به نقل نشریات آن دوره تاریخی ونظیر" نشریه شفق سرخ" که می نویسد : نصب دربهای شیشه ای مغازه ها وبرای دکانها ی تهران وبجای دربهای کاملا چوبی ویا تخته ای "مد اجتماعی" شد که توسط بلدیه تهران بود  ویا شهردار بوذرجمهری ،تعیین تکلیف کرده بود ویا در مهرماه 1305ش ابلاغ میگردد ونیز به نقل برخی از مطبوعات همان عصر  وبا روند کودتای سید ضیاء الدین  ورضا شاه ودر سال 1300ش قرار میشود که "امور صحیه وخیریه " عصر قاجاریه که مدتی وبدلیل کمبود بودجه حذف شده بود ودوباره احیاء گشته ویا در بلدیه تهران ادغام بشود  وبعلاوه  در سال 1300ش وسید  ضیاء دستور می دهد که اهالی شهر تهران و رعایت بهداشت تنظیف  تهران را کرده والاغ دارهای تهران هم واز ریختن زباله خود ودر مسیر حرکت خویش ، خود داری بکنند   ویا جریمه بشوند ویا از غسل اموات ودر خانه های تهران جلوگیری شود  ویا اینکه برخی از یتیم خانه ها وپرورشگاه های عصر احمد شاه ودر بخش خیریه بلدیه  دوباره سازمان یابی شوند که برخی مدارس دخترانه یتیم  ویا پرورشگاه  داشت ومثلا در خیابان سوم اسفند  ویادر شیخ هادی وغیره داشتند  ولذا " تشکیلات بلدیه عصر رضا شاه "و با همین سیستم می باشد که به شرح جزئیات آن  خواهم پرداخت وعنصر مهم  دیگر ساختار بلدیه تهران این عصر هم و" ابداع نقشه مهندسی وبرای جواز دهی ساختمانهای دولتی شهری ویامسکونی "تهران  بود که در این دوره تاریخی طراحی گردید  که در بخش اداری ویادایره ساختمانی بلدیه تهران تبلور یافته بود  ویا نهادینه سازی اداری بعدی گردید  که در عصر های قدیمی شهرسازی ایرانیان ویا در نگهداری شهرهای ایرانی چنین مفهومی وجود نداشت  واز ابداعات خاص این دوره تاریخی می باشد   که هر"اداره شهری " ویا "منزل مسکونی شهری" وبعد از تهیه یک نقشه مهندسی  خوب  ، وجواز ساخت وساز از دولت بگیرد ویابرای عمران مستحکم ودایمی اش  اجازه ساخت وسازقانونی  واز شهرداری همان شهر  بطلبد   والا ساخت  وسازش مجاز نمی گردد   و" مجموعه تهیه این نوع از نقشه های مهندسی وبرای عمران شهری ویا ساخت وساز توام با نقشه عمارتهای یک محله شهری ویا درانواع محلاتش وضرورت وجودی "پیدایش وزارت شهرسازی  معاصر را بوجود می آورد ویا طرح جامع نقشه های مصوب شهری "را واز این دوره تاریخی به بعد ،به وجود می آورد واجباری می کند که شهرسازان معاصر ما  ویا دانشکده های شهرسازی ایران وبه این "نقطه عطف شهرسازیهای جدیدایران "توجه لازم را  ندارند وآنرا عنصر قدیمی شهرهای ایرانی تلقی می کنند .  ودر حالیکه "ضرورت تهیه نقشه فنی "وبرای عمارت سازی های  جدید شخصی ویا عمارت دولتی وتنها از این تاریخ به بعداست که  بوجود می آید  که " دایره ساختمانی وعمرانی بلدیه " ومسئول  اجرایی " این  نوع از  تحول شهری وشهر نشینی می باشد   ولذا در سال 1307 ش واولین نقشه کشی مهندسی در تهران  بوجود آمد ویا با استخدام برخی از معماران ومهندسان ودردفتر فنی ادارات  ویادفتر مهندسی محله ها  " بوجود آمد ویا  ضرورت اجتماعی " یافت ولذا استخدام این نوع از مهندسان خارجی ویا داخلی وبه تصویب مجلس شورای ملی آن عصر رسید که فرضا مهندس آندره گدار وهرتسفلد را استخدام می کنند که تهیه نقشه های دانشکده های دانشگاه تهران را بعهده بگیرند ویا تهیه نقشه مهندسی کتابخانه ملی ویانقشه  ساختمان موزه تهران با آنان بود ویا تهیه نقشه مهندسی  ساختمان شهربانی ویا زندان قصر ویا مدرسه دارالفنون و با مهندس مارکف روسی بود ویا تهیه نقشه مهندسی ساختمان راه آهن تهران در سال 1305ش با "مهندس پولند "بود ویا تهیه نقشه مهندسی کاخ دادگستری تهران وبا معماری گابریل گورگیان معمار ارمنی بود که در سال 1317 آنرا آغاز کر د ودارای 550 اتاق ویادارای  تالارهای دیگر بود ویا تهیه نقشه عمارت شهرداری تهران وبا کارشناسی دو مهندس آمریکایی بود ویا ساخت وساز ساختمان کاخ دارایی تهران وبا نقشه کشی مهندس دوبرول فرانسوی بود  ولی جلال آل احمد وبدلیل نداشتن معلومات تاریخی از این عصرودر کتابش پیشداوری کرده وهمه آنها را " ساختمانهای هیتلری زمخت "خطاب  می کند  وبعلاوه مهندس مار کار کالینسانس وبا همراهی میرزا حسن شقاقی معمار که نقشه ساختماتی اداره پست تهران راکشیده ویا در ابتدای خیابان سپه کشیده بودند  ویا نقشه ساختمان بانک شاهنشاهی قدیم هم ودر میدان توپخانه امروزی را که امروزه ساختمان  بانک تجارت شده است  ویاتصویر  مکان اولیه آنرا و"نماد بانک خاص خودشان" کرده اند از این دوره است  وپس از اینکه این  نوع نقشه مهندسی های ادارت مزبور ودر دایره ساختمانی بلدیه تهران ومورد ارزیابی فنی قرار میگرفت وسپس جواز ساخت وساز وبه آنها در شهر تهران می دادندوبعدا نهادینه شدند   ویا نقشه پروانه ساختمانی بانک ملی تهران هم ودر خیابان فردوسی  تهران که در سال 1307 ش تاسیس شد و  بوسیله مهندس محسن فروغی  (وفرزند فروغی ) بود که در فرانسه درس معماری خوانده بود ویا با همکاری برخی از مهندسان فرانسوی آنها را طراحی می کرد  که در دایره ساختمانی بانک ملی تهران استخدام شده بودند ولذا به نقل خودش ونقشه این  نوع بانک مرکزی ملی تهران را ویا شعباتش را در تهران تهیهمهندسی  می کردندکه در خاطراتش به آن نکته اشاره کرده است ویا نقشه مهندسی عمارت مصدق رادر خیابان کاخ هم  ،  وی تهیه کرده بود وبعلاوه  نقشه مهندسی منزل آقای رستم گیو ونماینده زرتشتیان تهران را و مهندس دیگری  تهیه کرده بود  واکنون این منزل شیک ودر خیابان انقلاب  تهران وبه ثبت میراث فرهنگی رسیده است  وهمگی از "مختصات خاص بلدیه عصر رضا خانی "می باشند  ویاساخت وساز فنی "مدرسه دخترانه زرتشتیان است که  در سال 1313 ش  ساخته می شود  که در ص 413 خاطرات محمد علی فروغی به آن مسئله اشاره  کرده است  ویا نقشه مهندسی ساختمان "مدرسه فیروز بهرام زرتشتیان تهران "ودرامتداد خیابان سی تیرتهران  می باشد که در سال 1314ش ساخته شد  ویا نقشه مهندسی "مدرسه سن لویی تهران " ودر سال 1317 ش است  ویا نقشه مهندسی "مدرسه البرز تهران "وچند مدرسه سنتی جنب آن ودر جنب دانشگاه امیر کبیر تهران است که متعلق به آن عصر می باشد  ویا نقشه مهندسی دبیرستانهای فردوسی وسعدی تهران ودر سال 1320ش  است ویا نقشه مهندسی انواع انواع مهمانخانه ها ویاگراند هتل این عصرودر خیابان لاله زاراست   ویا نقشه چندین گاراژ عصر وی  ویا سینما های سپه وهما ویا میهن این عصراست ویانقشه مهندسی  عمارت ثبت اسناد وثبت احوال تهران  ویا بافت ساختمانی کتابخانه مجلس ویا دانشسرا ویا برخی از مریضخانه های این عصرونظیر بیمارستان نجمیه است   ویانقشه کافه بلدیه تهران  است ویا نقشه مهندسی سنتی رستوران دربند ویا مهمانخانه شهرری  است ویا نقشه مهندسی میدانهای حسن آباد ویا میدان مخبرالدوله  وغیره  تهران است که حاکی از ویژگی های  شهرسازی این دوره تاریخی می باشد و یا با اجرائیات دایره مهندسی بلدیه تهیه شده است  ویا با مشاوره ساختمانی بلدیه تهران می باشد و همگی "کارکرد دایره مهندسی بلدیه تهران عصر رضا شاه "را نشان می دهند وبلدیه تهرا ن علاوه از آنها ودوایر دیگرسازمانی  هم  داشت که نظیر"دایره ارزاق بلدیه " بود ویا دایره اداری " دیگری که" دایره احصائیه  جمعیت تهران " نامیده می شد   وبرای کنترل نیازمندیها و به ارزاق جمعیت تهران بود  ویا " دایره نشریات بلدیه " بود که برخی از اوقات نشریه شهرداری بیرون می داد ویا آگهی ها را تنظیم می نمود  ونیز " دایره اداری " کنترل کشتارگاهها و قصابخانه ها وخبازخانه ها ویا غسالخانه ها  " بود که برای رعایت بهداشت سکنه شهرتهران طراحی اداری  شده بود  واز ویژگی های بلدیه تهران عصر رضا شاهی محسوب می شود  وبعلاوه حوزه جغرافیایی خاصی وبرای پیاده شدن وظایف شهرداری تهران طراحی وتعیین شده بود که جزو  " حوزه  اقتدار بلدیه  تهران "بود که سکنه آن حوزه جغرافیایی  تهران  هم می بایست  که در شهر نشینی خود ورعایت همکاری قانونی ودر آن حوزه جغرافیایی تعریف شده بکنند ویاپرسنل خاصی وبرای دوایر مزبور استخدام شده بودند که نسبت به دوره قاجاریه افزایش کارمندی داشت و از عمارت بلدیه مزبور  ودفاتر آن  سکنه تهران فرماندهی  شهردارانه می شدند.

واین نوع از "تشکیلات بلدیه تهران "ودر سال 1300ش وبعد از کودتا، به تصویب هیات دولت ایران رسیده بود  

 ونیز در این دوره تاریخی ،بلدیه تهران وبرای کسب درآمد " اداره جدیدش " وبه تصویب عوارض شهری جدیدی می پردازد  که با چالشهای مختلفی روبرو بود ویا با دخالتهای  وزارت مالیه ودادگستری حل می شد وچرا که برخی از این اهداف واخذ عوارض شهری وجزو اختیارات وزارت مالیه بود  ومثلا بخشنامه هایی که وزارت مالیه وبرخی از آنها را نهی می نمود ویا بلدیه تهران گاهی واز وزارت مالیه ودر مورد تاخیر پرداخت بودجه بلدیه تهران  خود وبه هیات دولت شکایت می کرد  ویا برخی از اصناف  تهران واز بلدیه تهران و به آنها شکایت می کردند که اسناد آن نوع از شکایتهای صنوف مختلف  هم ودر" روز نامه اسناد انجمنهای بلدی وتجار واصناف عصر رضا شاهی "وجود دارند  ومثلا در ص 184 این کتاب و " اعلان نرخ یخ دردکانهای بقالی تهران عصرشهرداری  بوذر جمهری بودویا در سال 1306ش وجود دارد ویا در ص 185 همان ماخذ ورعایت مقررات بهداشتی وضع شده وبرای این  نوع از کسبه تهران وتوسط بلدیه تهران وجود دارد !ویا در مورد تشکیل دادگاه مصالحه ودر مورد اختلافات مربوط به عوارض شهری دیده می شوند ویا در ص 410 همان اسناد تاریخی و اعتراض سکنه تهران وبه فروش دنبلان دیده می شود  ونیز در اسناد همین کتاب : گزارش اولین جلسه " انجمن بلدی تهران در سال 1309 ش دیده می شود ویا در ص 421 همان اسنادوتعهدات خبازان تهران وبه بلدیه تهران  وجهت تهیه نان سکنه تهران وجود دارد ویا  در سال 1309ش دیده می شود ویا در سند شماره 120 ص 423 و424 همان ماخذ ومقررات صحی وبهداشتی وضع شده وبرای دکانهای نانوایی وقصابی تهران وتوسط بلدیه تهران دیده می شود  ویا در سند شماره 121 وص 425 تصویب نامه مربوط به قپانداری سکنه تهران دیده می شود ویا در23 مرداد  همان سال    1309ش  دیده می شود  ویا در ص 428 همان اسناددولتی ، واستعفای سهام الملک وآقای هاشمیان  ودر "انجمن بلدی تهران "ذکر شده است  که بجای آنها ،آقای حسین تهرانیان وادیب پیشوایی در سال 1309 شمسی ،جایگزین  آنها می شوند ومطالب مزبور ودر ص 429 ذکر شده است که در دوره مزبوراست  ویا درمرداد ماه سال1309ش آقای حسن لقمان ادهم " رئیس انجمن شهر تهران بود ویا در 444 و آقای محمد جعفر وعضو دیگر انجمن بلدی تهران معرفی  می شود ونیز در همین دوره تاریخی  ، وبخشنامه های هیات دولت وتوسط وزیر داخله ( یعنی وزیر کشور ان دوره تاریخی ) وبه بلدیه تهران ابلاغ می شود وبعلاوه گاهی هم منازعات اداری بلدیه تهران وبا مردم تهران نیز وبه "در بار خود رضا شاه" کشیده میگردد ومثلا یکبار که خبازان تهران واز بلدیه تهران وبه خود شاه شکایت کرده بودند  ویا در ص 478 جلد دوم همان کتاب آمده است  ویا در ص 480 همان ماخذ وبه "تصویب نامه های انجمن بلدی تهران  " ودر مورد عوارض خانه های تهران در این سال   1309ش  اشاره می کند ویا به اسامی روسای بلدیه  ویا به اسامی کوچه ها ویاخیابانهای جدیدالاحداث تهران  اشاره می کند ویابه  تعداد کارکنان بلدیه تهران اشاره شده است  ویا در ص  503 همان اسناد وبه عوارض فخارخانه های تهران  اشاره شده است  ویا در ص 509 و510 همان کتاب وبه گاراژ داران تهران وشکایات آنان واز چگونگی ناهمسانی عوارض شهری اشاره شده است  که "شهر داری  تهران "واز هرکدام از آنان وماهیانه ده تومان عوارض گاراژ داری می گرفت  که درآمد های  یکسانی نسبت به یکدیگر  نداشتند که سند مزبور نشان می دهد که  در این دوره تاریخی و گاراژهای ذیل در تهران عصر رضا شاهی مستقر بودند ونظیر 1-گاراژ ایران 2- گاراژ بین الملل تهران 3- گاراژ شرکت تعاونی تهران 4- گاراژ شرقیان 5- گاراژ مرکزی 6- گاراژ هند وایران 7- گاراژ خورشید تهران 8- گاراژ رمضان وقاسم تهران ودر نهایت  هم قرار می شود که هر گاراژ دار تهران  ونسبت به میزان مداخل ویا در آمد خود ،عوارض  شهری وبه شهر داری تهران ودر سال 1309 ش بدهد  ویا در سال 1310 ش حاجی میر علی محمد تقوی که از بازاریان تهران بود واز عوارض زیاد تجارتخانه خود می نالید  وبه هیات دولت واز بلدیه تهران  شکایت داشت  ومطالبش در ص 542 همان اسناد آمده است .

 بعلاوه به نقل اسناد همین کتاب ،ودر هشتم خردادماه  سال 1311ش " انتخابات دوره دوم انجمن بلدیه تهران " انجام می شود  ونیز در ص 565 همان کتاب  وانواع مسافران به رئیس شهربانی ونظمیه تهران  شکایت می کنند که "سرتیپ آیرم باشد" واز نرخ زیاد حمل ونقل شهری خود  ، شکایت می کنند  ومثلا اتومبیل های کرایه ای تهران ودر دوره مزبور ویا در سال 1311ش واز سه مسافر ودرداخل  یک اتومبیل 3 ریال کرایه می گرفتند که بنظرشان زیاد می آمد  ویا از 4 نفر و حدود 4 ریال می گرفتند  ویا نرخ کرایه وبه خارج شهر تهران 5 ریال بود  وبعلاوه کرایه مراجعه شهری  ویا برگشت دوباره راهم  4 ریال محاسبه می کردند ویا کرایه به قریه های تهران ودر این سال عینا ذکر شده است ( صفحات 566 الی 572 همان اسناد )

 وبعلاوه همین ماخذ ذکر می کند که در سال 1309ش " نظامنامه داخلی " وبرای "انجمن بلدیه تهران " تصویب می شود  که "اداره تهران" را به 4 شهرداری ناحیه ای تقسیم می کند  وبعلاوه متن ویا محتوای اسناد ص 577 همین ماخذنشان می دهد  ، ویا به "وظایف خاص رئیس انجمن بلدیه" اشاره کرده است  ویا  به " وظایف نایب رئیس " ویا " منشی انجمن "  ویا به " پیشنهادات وطرحهای قانونی وجلسات خصوصی وعلنی انجمن شهر "اشاره کرده   ویا" به نحوه حضور وغیاب اعضای انجمن بلدیه  " اشاره کرده است که در صفحات 577 الی 582 همان ماخذ ذکر شده اند  و این  نوع از وظایف انجمن بلدیه تهران ودر 12 فصل و43 ماده قانونی شرح داده شده اند  وبعلاوه در محتوای اسناد ص 358 همان ماخذذکر شده  که سند شماره 174 می باشد و عوارض صنف ملکی دوز تهران مصوب گردیده  است  ویا در سندش 175 بلدیه تهران  که مربوط به 19 تیر سال 1311 شمسی می باشد وشرح کاملی از اعضای انجمن بلدیه  ووظایفشان است  ویادرچگونگی عمران تهران  آمده است ؟  ویا درچگونگی تاسیسات شهری اش ودرسال مزبور داده شده است ؟ ومثلا در مورد مخارج آتش بازی انواع جشن هایی که شهرداری بعهده گرفته بود ویا مقررات ساختمانی بلدیه تهران است  ویا نحوه تصرف اراضی خیابانهای بلدیه تهران ذکر شده است وبعلاوه به حسن لقمان ادهم که رئیس انجمن شهر در سال مزبور بوداشاره شده است   ویا حاج محمد حسین بلورفروشان که "نایب رئیس انجمن "بود  ویا میرزا غلامحسین خان کاشف که " منشی انجمن  بلدیه تهران " بود  ویا به انواع لوایح ومقررات تصویبی ویاتقویم اراضی ویاابنیه شهری  ومقررات ساختمانی آن دوره اشاره شده است  ویا در اسناد ومدارک صفحات 612 والی 620 همان ماخذاشاره شده   ویا به عوارض اخذ شده وتوسط بلدیه تهران ویا به حقوق ودرآمد پرسنلی بلدیه تهران ودر آن سال اشاره شده است  ویا به هزینه احداث خیابانها ویاساختمانهای تهران ودر سال مزبور اشاره شده است ویا به هزینه عمارتهای  متعلق به بلدیه تهران ودر سال مزبوراشاره شده   ویا به مخارج سوخت زمستانی بلدیه تهران اشاره شده  ویا به هزینه اثاثیه مورد احتیاج بلدیه تهران ویا به مخارج مورد نیاز " دایره صحیه ومعارف بلدیه تهران " اشاره شده است  ویا به مخارج " دایره فنی  وبرق رسانی بلدیه تهران "  اشاره شده ویا به "هزینه نگهداری قنوات تهران وتوسط شهر داری آن دوران تاریخی ویا به " هزینه دایره اطفائیه بلدیه تهران" اشاره دارد که به روشن شدن " سیستم اداری بلدیه تهران " عصر رضا شاهی کمک می کند  ویا نشان می دهد که  در آمد آن اداره بلدیه ودر سال 1312ش و حدود 32 6976 تومان در سال مزبور  بود ویا مخارج آن اداره نیز وبهمین مبلغ بود  ویا با اندکی تفاوت دیده می شود  واین امر در حالی است که در مورخ 11/4/ 1312 شمسی هنوز کریم آقا خان بوذر جمهری  ورئیس بلدیه تهران بود که اواخر ریاست وی در بلدیه شمرده می شود .

 ونیز در ص 633 الی 635 همان ماخذ واسناد و مصارف خبازخانه های تهران ذکر  است  ویا در طول سال بحث میکند ویا در ص 644  همان کتاب واز ممنوعیت استعمال برخی  از عناوین وبرای نامگذاری دکانهای تهران یاد شده است  وبعلاوه  در صفحات 649 الی 655 همان اسناد مزبور و از  " مصوبات دوساله انجمن شهر تهران "ودر فاصله سالهای 1311 الی 1313 شمسی ذکر بمیان  آمده  است وبعلاوه در ص 655 همان ماخذ واز " در خواست بودجه وبرای انتخابات دوره سوم انجمن بلدی تهران "یاد شده است که به آن پول  نیاز داشتند  وبعلاوه اسناد مزبور روشن می سازد که در "دوره سوم انجمن شهر تهران "، وحدود 60 نفر از تهران ودر " انتخابات انجمن شهر آن دوره تاریخی "تهران  شرکت کرده بودند که وزیر کشور خود ،12 نفر از آنان را وبه " عضویت بلدیه سوم تهران " انتخاب می کند که اسامی همان 12 نفر نیز ودرمتن  ص 670 همان ماخذ آمده است .

 وبعلاوه  باید افزود که در سوم آذرسال 1313ش آقای فضل الله بهرامی  وبجای سرلشکر بوذر جمهری کفیل بلدیه تهران می شود  وبوذر جمهری وجهت معالجه مریضی خود وبه خارج  کشور می رود

 وهمچنین  اسناد دیگر همین کتاب واز مسایل بلدیه تهران ودر عصر شهرداران بعدی تهران حکایت دارد  ومثلا ص 671 و672 همین ماخذ  واز عوارض جدید بلدیه تهران  وبرای اتوبوسهای شهری تهران ودر دوره مزبور حکایت دارد ویا در دوره نخست وزیری محمد علی فروغی بحث می کند  وبعلاوه در ص 700واز قیمت کلاه زنانه که در دوره مزبور سی الی 200 ریال شده بود وشهرداری تهران در آن امر دخالت می کند ویا ص 707 والی 711 همان اسناد بعدی واز چگونگی مشکل صدور گوسفند وبه شهر تهران واز شهرستانهای کشور حکایت دارد که در کشتارگاههای تهران  بکشند  ویا در مورد نحوه تامین گوشت شهر تهران ودر سال 1314 ش حکایت دارد که گوشت در تهران  زیاد گران نشود!  ودر این دوره تاریخی وقیمت گوشت قصابی های تهران واز مبلغ 7/2 ریال وبه مبلغ 4/3 ریال رسیده بود  که در ایامی است  که آقای مافی " رئیس اداره ارزاق بلدیه تهران " بود  ویا آقای "همایون سیاح" وزیر داخله حکومت رضا شاه بود وهمچنین ص 727 همان ماخذ واز شکایت اتومبیل های سواری تهران واز زیادی عوارض بلدیه تهران یاد می کند که در سال 1315 شمسی ودر دوره نخست وزیری محمود جم اتفاق افتاده است  ونیز در همان ایام 6/7/1315شمسی فضل الله بهرامی  " کفیل شهرداری تهران " بود  وبعلاوه وی عوارضی هم وبرای صابون پزهای تهران وضع می کند  ونیز به نقل ص 735 همان منابع و در دوره وی مقررات صحی وبهداشتی مکانهای فروش دام وگوسفند ودر تهران تعیین می گردد وشاید کشتارگاه نازی آبادتهران هم ودر این دوره باشدکه بعد از انقلاب جمع گشته وبه فرهنگسری بهمن تبدیل می گردد    وبعلاوه به نقل ص 728 همان ماخذ ودر این سالها وبدلیل افزایش مخارج شهرداری تهران  ، وافزایش عوارض شهری واز مسافران  شهری تهران تصویب می گردد  ونیز صفحات 751 الی 752 همان ماخذ و به" مصوبات جلسات "انجمن سوم بلدیه تهران" اشاره می کند  ویا  به هزینه انتخابات سوم انجمن شهر اشاره کرده است  و یا ص 772 همان ماخذ وذکر می کند که که چگونه به نانوایان تهران اجازه داده شد که از دوشان تپه ویا قصر فیروزه تهران ،سوخت  تنور بیاورند  وآقای فضل الله بهرامی  شهر دار نیز آن مصوبه را امضاء می کند وهمچنین  در این دوره تاریخی است که فرهنگستان ایران تصویب می کند که بجای لفظ " بلدیه " واز واژه " شهر داری استفاده بشود وهمچنین  صفحات 799 والی 808 همان کتاب مزبور و" خلاصه مصوبات "دوره چهارم انجمن شهر تهران "را شرح می دهد که در دوره مزبور آقای "قاسم صور اسرافیل" ودر سال 1317 شمسی "شهر دار جدید تهران" گردیده بود  که خیابان صور اسرافیل ودر وسط دو وزارتخانه دادگستری ویادارایی  هم که در دوره وی ساخته شده بود و بنام وی می باشد ویا در دوره وی می باشد که امتداد خیابانکشی بوذر جمهری تهران وقوع می یابد ویا امتداد خیابان فرهنگ تهران بعمل می آید ویا هزینه امتداد خیابان شاه واز خیابان پهلوی وبطرف غرب شهر تهران تصویب می شود  ویا تصویب هزینه بنگاه برق شهر داری تهران بعمل می آید ویا هزینه امتداد خیابان بین حشمت الدوله وخیابان پاستور  مصوب می شود ویا هزینه امتداد خیابان شاه وتا خندق خیابان کاخ دیده می شود  ویا تصویب هزینه آبرسانی میدان فوتبال امجدیه تهران بعمل می آید ویا هزینه احداث میدان دروازه شمیران تهران ودر سال 1316 ش مصوب می شود ویا هزینه توسعه "جاده دزاشیب  تهران " لحاظ شده  است  ویا هزینه توسعه خیابان اکباتان تهران  است ویا هزینه اصلاح کوچه حکمت خیابان ری ویا توسعه خیابان حاج عبدالله ونظامی لحاظ شده است  ویا هزینه توسعه معابر وگذر گاههای خارج شهر دیده شده ویا هزینه احداث خیابان خراسان وبین خیابان ری ودروازه خراسان تصویب می شود که مربوط به سال 1317 ش می باشد  ویا توسعه خیابان شاهرضا وتادروازه دولت  لحاظ شده ویا توسعه خیابان عین الدوله (ایران )اشاره شده  ویا امتداد خیابان کوشک وبطرف فردوسی لحاظ شده  ویا امتداد خیابان بهارستان وبطرف جنوب  واصلاح خیابان صفی علیشاه ویا امتداد خیابانکشی  بوذرجمهری وبطرف غرب ( ابوسعید ) است  ویا تصویب هزینه تماشا خانه تهران لحاظ شدهاست   ویا تصویب کوچه کشی های منشعبه وازخیابان  فردوسی ولاله زار وسعدی تهران لحاظ شده ویا اصلاح کوچه آسیاب  تهران است ویا اصلاح راه گذر تجریش وبطرف پل رومی  می باشد  ویا اصلاح گذر مقابل باغ فردوس تجریش است  ویااصلاح کوچه های پشت مسجد سپه سالار است  که عمده خیابانکشی های اواخر حکومت رضا شاه وتوسط بلدیه تهران را تشکیل می دهد   ویا طراحی خیابانهای اطراف کاخهای دادگستری ودارایی  است که در عهد شهرداری قاسم صور اسرافیل  اتفاق می افتد  که وقوع یافت

 لازم به ذکر است که غیر از شهر دارانی  که به مدت نسبتا طولانی بلدیه تهران شده بودند و اداره می کردند و برخی ازشهرداران نیز ودر اواخر حکومت رضا شاه وبه مدت کوتاهی بر سمت وپست  شهر داری تهران گاشته شدند که در فاصله سالهای 1317 الی 1320 ش بود که نظیر :تقی خواجه نوری و  یا مصطفی قلی رام ویاارسلان خلعتبری  ویایک نفر دیگر هم بود که هرکدام شهرداران یکماهه تهران بودند

 وبعلاوه در مورخ سال 1318 ش "شهر داری تهران" و از نخست وزیر دولت می خواهد که بهاء اجناس را تعیین بکند  ، وزیرا یکسال بود که قیمتهاو توسط شهرداری ویا جهت اخذ عوارض تعیین نشده بود  ولذا اجازه آنرا واز وزیر کشور می گیرد که در آن دوره تاریخی احمد فریدون  وزیر کشور بود واز وی  می خواهد  وبعلاوه در سال 1318 شمسی جنگ جهانی دوم ودر خارج ایران  ودر همان سال شروع شده بود  وآثار اقتصادی اش را وبر درون اقتصاد ایران می گذاشت  ولذا کالاهای خارجی ودر تهران گران شده بود  ودر این دوره تاریخی  می باشد  که آقای غلامحسین ابتهاج ودر مورخ 15/ 6/ 1318 شمسی ، وشهر دارجدید تهران می شود  ولی در دوره ریاست او ، ومغازه داران تجریش واز عدم تحویل قند وبه  دکانهای خود شکایت دارند  ولذامجلس شورای ملی ودر این دوره تاریخی " مصوبه ای " را وبه تصویب می رساند که نرخ میوه جات را ودر دکانهای خرده فروشی تعیین می کند که در تاریخ 27/11/1318 ش می باشد که نرخ اعلانی شهردای تهران راوبرای اجناس مزبورنشان می دهد   وبعلاوه صفحات 833 الی 836  همان ماخذ مزبوروبه این قیمتهای میوه تهران ودر سال 1318ش اشاره دارد  ونیز در همین دوره تاریخی ورضا شاه به ابتهاج تذکر می دهد که تصویب فرهنگستان رابعمل آورده  ودر مورد عدم کاربردلفظ بلدیه  رعایت  قانونی بشود .  ونیز در مورخ سال 1319ش وزیر کشور وبخشنامه ای به شهرداریها ابلاغ می کند که تعطیلی جمعه را وبرای پیشه وران تهرانی از اجبار می اندازد   ونیز در این دوره تاریخی علی اکبرنوروز پور وبازرس نانوایان تهران می باشد  ویا آقای شهابی ورئیس شعبه نانوایان بلدیه تهران بود  ونیز شهرداری تهران 20 بازرس وبرای نانواهای تهران تعیین کرده بود  ونیز در این دوره تاریخی " دایره احصائیه جمعیت تهران" ودر مورخ 7/ 12/1319ش  آمار جمعیت تهران را اعلام می کند که برای جمعیت 531246 نفره تهران آن روزگار حدود 135 دکان سنگگی  داشت ویا 80 تافتونی  وجود داشت  ویا 400 نانوایی متخلف نیز جریمه شده بودند  ونیز در همین دوره تاریخی وریاست بلدیه توسط غلامحسین ابتهاج و نامه ای ، به علی سهیلی می نویسد  که وزیر کشوروقت  بود واز وی می خواهند که جواز عبورومرور شهری را و با ماشین سواری وبه برخی از اعضای انجمن شهرتهران  بدهد ولی در سال 1320 شمسی وارتش متفقین وارد تهران شده وبه حکومت رضا شاه خاتمه می دهند .

 وهمچنین در پایان مقاله ام باید بگویم که در مورخ 30 اردیبهشت سال  1309   ش ومصوبه جدیدتری و برای " تشکیلات بلدیه تهرن " تصویب می شود که در مصوبه  تاریخ مزبور واعضای انجمن شهرو به 12 نفر بالغ می شود  ویا در آن مصوبه جدید "و شرایط انتخاب کنندگان ویا شرایط انتخاب شوندگان تعیین می شود واز جمله آن مصوبه ها یکی هم " پیشنهاد تغییر نقشه شهر" است  ویا طرح " تثبیت قیمت عادله اراضی شهری " است  ویا " تهیه میدانهای عمومی شهر  وبرای خرید وفروَ ش" است  ویا طرح" نظارت وتفتیش اوزان وتوسط بلدیه " است  و یا "توسعه معابر عمومی " ویا " حفظ آثار قدیمه َشهررا " بعهده شهرداری می گذارد وبعلاوه در سال 1308 شمسی وبلدیه تهران  و چهار شعبه بلدیه  داشت وبنام چهار بخش ویا در چها ر منطقه تهران بود که شامل شمال شهر ویا شرق شهر ویا جنوب وغرب شهر تهران بود  ولی این مصوبه نیز و در سال 1315ش عوض شده وتعداد بخشهای شهرداری تهران واز چهار واحدو به هشت واحدشهری  افزایش می یابد ومثلا شهرداری شمیران ویا شهر ری را هم در بر می گیرد  وبعلاوه با مصوبه دیگر ودر سال 1319ش واین نوع از وظایف بخشهای شهرداریها نیز استقلال عمل می یابند ولذا شکل گیری شهرداریهای  مناطق گوناگون تهران واز این دوره تاریخی نشات می گیرند که از مشخصات دیگر بلدیه تهران عصر رضا شاهی می باشد   وقبلا در ابتدای حکومت وی  وبا مصوبه 5 اردیبهشت سال 1300  ش است که پایه اولیه آن بلدیه  گذاشته شد که  اداره صحیه " را وجزو شهرداری تهران می گردد  ویا در سال 1303ش که رضاخان نخست وزیر احمد شاه می گرداند وماده های قانونی دیگر تکمیلی وبه آن  مصوبه  قبلی افزوده می شود   وبعلاوه در سال 1304 شمسی که احمد شاه واز سلطنت خلع شده ورضا شاه پهلوی جانشین وی می گردد وطبق مصوبه 70 ماده ای مزبور  کهدرآن تاریخ  به تصویب مجلس شورای ملی هم می رسد  وتشکیلات بلدیه جدید ایران تکامل می یابد  ویا در مصوبه سال 1309ش و وظایف ومسئولیتهای شهرداری تهران افزایش می یابد   ویا تکوین اداری بلدیه تهران کاملتر  می شود  وبعلاوه اولین قانون بلدیه مزبور هم ودر "دوره قاجاریه" تهیه گشته بود  که بعد از تشکیل مجلس شورای ملی اول می باشد که در سال 1286 شمسی  اتفاق افتاد ویا در حکومت محمد علی شاه بود که در 108 ماده قانونی تصویب گشت    وبعلاوه چگونگی  تشکیلات بلدیه تهران عهد ناصری وعهد مظفرالدین شاه راهم ودر مقاله قبلی خودم شرح کامل داده بودم   وسه سال بعداز تصویب اولیه بلدیه تهران وتوسط مجلس اول ایران  ویعنی در سال 1289 هجری  است که آغاز سلطنت احمد شاه است که  کودک می باشد  ویا به نیابت سلطنت عضدالملک قاجار ( رءیس ایل قاجار )بود  وساختمان بلدیه قدیمی تهران ودر جنب میدان سبزه میدان تهران قرار داشت  ویا بنام چادر خانه نامیده می شد  ودکتر خلیل خان اعلم الدوله هم ورئیس آن اداره بود  وسپس ریاست بلدیه دیگر دوره احمد شاه هم وبه منوچهر میرزا اعتمادالدوله می رسد  که علاوه از اقدامات تنظیفی وسابق بلدیه تهران  ویا دوایر عصر پدرانشان  "واحد صحیه بلدیه " نیز بعهده می گیرد وبه آن " واحد تنظیفی بلدیه َشهر " افزوده می شود وزیرا در سال 1295 شمسی وبدلیل افزایش مهاجران مستمند و به شهر تهران ومجلس شورای ملی تصویب می کند  که بلدیه تهران وبرای نگهداری  همان بی بضاعتها وبچه های یتیم شهر  ویا جهت مدرسه گذاشتن آنها هم وبه عهده خود  بگیرد  ولذا در این دوره تاریخی وبا مصوبه مجلس  مزبور وحدود 75 نفر از بینوایان تهران  وبه مبلغ 5099 قران   واز بلدیه تهران عصر احمد شاهی می گرفتند ویا دو باغ وسیع شهری تهران هم وبنام" باغ ارباب جمشید تهران "  ویا باغ صدق السلطنه  هم وبرای نگهداری آنها اختصاص داده شده بود ویاباغ آرشاک خان وباغ اعتماد حضور نیزوبعدا  به آنها افزوده می شوندونیز  در دوره وثوق الدوله است  که نخست وزیر احمد شاه شده  بود و" دارالمساکین بلدیه تهران " وبا ریاست علی نجم آبادی تشکیل یافته بود   واداره مجموعه آنها  هم وبنام پست سازمانی " وزیر امور صحیه وخیریه "  نامیده شده ویا در دوره احمد شاه وزارت آن خیریه تشکیل می شود که بخشی از بلدیه تهران شمرده می شد   ودر دوره نخست وزیری میرزا نصرالله خان مشیر الدوله در سال 1298شمسی " هم دارالایتام تهران" وبدلیل نبود بودجه کافی دولتی واز حالت " موسسه دولتی خارج میشود  وقرار می گردد که جزو " موقوفات مذهبی "  تلقی بشود  ولذا " امور خیریه بلدیه تهران " ودر اواخر دوره مزبور واز رده قانونی خارج گشته  ولی سید ضیاءطبا طبایی وبعد از کودتایش وجهت کسب محبوبیت شخصی  خود ودوباره آنرا در بلدیه تهران احیاء می کند  ویا در دوره رضا شاه، نیز اداره یتیم خانه های تهران  ویا پرورشگاهها ویا دار المجانین نیزو بخشی از وظایف " اداره بلدیه تهران " میگردد که با همکاری شیر وخورشید تهران اداره می شدند  ولذا در دوره رضا شاه ،انواع یتیم خانه عزیز خان ویا "بنگاه صغار" وغیره وبخشی از معاونت فنی وزارت داخله بود که بخشی از بلدیه تهران محسوب می شد  وبعداهم وبا آمدن ارتش متفقین به شهر تهران  واین نوع از واحد های صحی ویا بهداشتی بلدیه وازنهاد  بلدیه تهران جدا شد ه ووزارتخانه جدیدی را وبنام "وزارت بهداشت را "واز سال 1321شمسی  به بعد ودر تاریخ ایران تشکیل می دهند .