آمل و جامعه شناسي محلات شهري آن

از: دكتر محمد خالقي مقدم – جامعه شناس شهري

 در بررسي جامعه شناس شهر آمل و نحوه پيدايش محلات شهري آن و يا علم تاريخ پيدايش آن محلات  نظير علم تكامل بافت‌هاي زيستي عمل مي شود که گونه شناسي علمي تحولات اندامهاي شهري از آن بعمل مي‌آيد و لذا تحولات محلات شهري آمل نيز بر اساس مفاهيم و مستندات تاريخي است ولي و با تكيه بر تئوريهاي علم جامعه شناسي بنيانگذاري مي‌شود كه روند تحول كالبدي خاصي را طي كرده است و لذا شهر آمل از كلمه آمله است كه نام دختر فيروز شاه در دوره ساساني بود كه قلعه نظامي خاصي بنام اين دختر ايراني در «كنار پل هراز و يا زندانه كوي بود كه چند دورازه آنرا محافظت نظامي مي‌كرد كه بنامهاي دروازه درياي آمل  بودو يا دروازه كوهستان و يا دروازه گيلان و دروازه گرگان بود و حازمه كوي آمل نیز يادگاري از دوره اسلامي  است وبنام حازم كه فرد متقدر عربي است كه اين ناحيه شهري را براي اقوام عرب فاتح آمل ساخت و بنام حازمه‌كوي انرا در شهر آمل ايجاد كرد يا خالد سراي آمل آثاري است  كه خالد برمكي  در دوره عباسي بنا نهاد  كه به سراي حازم كوي و يا  به قصر امله در ادوار تاريخي بعدي تاريخ شهري اضافه شد و در ادوار بعدي تر هم قصر حسن بن قاسم داعي صغير فاتح جديد آمل به آن محلات  سابق ضميمه گرديد و سپس قصر اسپهبد شاه غازي بود (از حاكمان محلي اسپهبدان مازندران) و كوشك جاولي و در ادوار بعدي  هم محله  حكومت حاكمان مرعشي و قصر شاه عباس و باغشاه و دارالحكومه و سلاح‌ خانه و قصر خواجه يعقوب در آمل است و روند تاريخي تحولات كالبد شهري آمل را بوجود آوردند و يا ساكن شدن انواع و اقسام اقوام مازنداني مختلف  در ادوار تاريخي و يا از روستاهاي  اطراف آمل است و يا با مهاجرت از بلاد ديگر ايران  است که تحول در اساس محلات جديد شهري آمل را بوجود آوردند و لذا اقوامي كه هر كدام باعث افزوده شدن بر اسامي ان قوم سد وتعداد محلات شهري مختلف آمل بوجود آمدو بنام همان قوم نيز محله مزبور ناميده شد و مثلا با ساكن شدن قوم نياكي در محله نياكي آمل و يا اقوام ديگر نظير محله قوم شون دشتي و يا نوري و دلارستاقي و اسكي و بنكشي و مشائي و بربري و ايرائي كه هر كدام بر عنوان و تعدد محلات آمل اضافه كردند و بعلاوه رودبار محله و محله مصلي و محله پايين بازار و محله  مسجد جامع و محله  شوند شتي در آمل را بوجود آوردند.

و يا انواع محلات متعلق به قشرهاي صنعتگر آمل، است نظير محله درزي  محله و يا شيشه‌گر محله و يا كاردگر محله و يا كاسه‌گر محله ها و زرگر محله و محله بازار ماهي فروشان که از نقش صنعتگران در آن محله‌ها حكايت مي‌كند و يا محلات تيجن جار و يا محله گيل محله و گلشان  محله و درويش محله و بنكش محله و بختيار كوي و اسكو محله و بربري محله و نياكي محله و اسپي كلا محله و هارون محله و مسجد جامع محله و عليا باد محله و عوامه كوي محله و  كورك محله و چاك سر محله و قادي محله  از اين نوع محلات است. كه هر كدام از محلات مزبور هم اغلب داراي مسجدها و تكيه‌ها و حمام‌هاي و يا كاروانسراهاي خاص خودشان بودند نظير حمام يوسف خان و يا حمام خواجه يعقوب و حمام آقا عباس و حمام اشرف سلطان و حمام كاظم‌بيگ و حمام ساچمه پاشان و حمام اميرمكرم و يا تكيه‌ها و مسجدهاي خاص خودشان را داشتند نظير مسجد جامع آمل و يا مسجد طشته زنان و مسجد حاجي علي كوچك و و مسجد زرگر محله و مسجد محله گرجي  و مسجد شاه  آمل  است و يا تكيه‌هاي خاصي از همين قبيل مسائل بود و يا آب انبارهاي مختلف آن در محله‌هاي مزبور در گرجي محله و آب انبار شاهان دشتي و آب انبار اميرمكرم و يا انواع پل‌هاي آمل است نظير پل سنگي آمل و پل سه‌تير و پل جديد رضاخاني بر روي رودخانه هراز  است و يا انواع گورستان‌ها و يا مدارس جديد و بيمارستان‌ها و ادارات و هتل‌ها  استو انواع ديگر تاسيسات شهري است و همگي كالبد تحولات شهري بعدي و متأخر شهر آمل را نشان مي‌دهند. و خلاصه‌اي از كتاب جامعه‌شناسي تاريخي آمل اينجانب در اينجا ذكر شده است.

+ نوشته شده در  چهارشنبه هفدهم دی 1393ساعت 3:36 بعد از ظهر  توسط دکتر محمد خالقی مقدم  |